Rezerwat Góra Zelejowa od 1954 roku chroni jedno z najciekawszych przyrodniczo i geologicznie wzgórz regionu świętokrzyskiego.
Choć dziś Zelejowa odzyskuje swój leśny charakter, jej historia prezentuje zupełnie inny obraz. Przez stulecia lasy tutejszego pasma były wycinane – najpierw pod pola uprawne, a od XIV wieku głównie pod górnictwo kruszcowe. Drzewa służyły jako budulec, ale też jako surowiec niezbędny do produkcji węgla drzewnego, wykorzystywanego w procesach metalurgicznych.
Nic więc dziwnego, że przez długi czas pasmo było niemal pozbawione roślinności i narażone na intensywną erozję. To właśnie wtedy odsłoniła się skalna grań, która do dziś ciągnie się wzdłuż szczytu Zelejowej. Jej powierzchnia pokryta jest formami krasowymi, tak charakterystycznymi i czytelnymi, że znalazły się nawet w akademickich podręcznikach jako zjawiska wzorcowe.
Po II wojnie światowej, gdy zaprzestano wypasu owiec i bydła, wzgórza szybko zaczęły zarastać na nowo. Niestety – wraz z powracającą roślinnością część unikalnych form krasowych i śladów dawnej działalności górniczej ponownie ukryła się przed wzrokiem turystów.
Największą sławę Zelejowej przyniósł jednak jej niezwykły surowiec: kalcyt nazywany różanką. Jego dekoracyjność zawdzięcza się krystalicznej strukturze jasnego kalcytu, który otoczony jest wiśniowym hematytem z zielonkawymi i niebieskimi wypryskami mienerałów miedzi. Finezyjne wzory tworzone przez żyły kalcytu przypominają różyczki.
Różankę wykorzystywano w budownictwie sakralnym, do wystroju kościołów, ołtarzy czyy balustrad. Do najpiękniejszych realizacji w woj. świętokrzyskim należy ołtarz w kaplicy Fodygów w kościele św. Bartłomieja w Chęcinach, detale ołtarza głównego w klasztorze na Karczówce oraz portale w Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach.
