Rok 1963, Nowy Jork. Andy Warhol wynajmuje pomieszczenia na 5 piętrze przy 47. ulicy w Nowym Jorku. W loftowym wnętrzu tworzy swoje awangardowe atelier, które nazywa “Fabryką” (The Factory). Miejsce to wkrótce stanie się ważnym punktem na artystycznej i towarzyskiej mapie Wielkiego Jabłka.
Andy Warhol nie był jedynym artystą, który odkrył duszę, klimat i… niskie czynsze obiektów poprzemysłowych. Od lat 60. XX wieku jasne przestrzenie z dużymi oknami i wysokimi sufitami stały się pracowniami, mieszkaniami i galeriami sztuki artystów ze Stanów Zjednoczonych i Europy.
Nowe życie w obiekty przemysłowe dają jednak nie tylko artyści. Coraz częściej to także domena mainstreamu. Zaniedbane, oszpecone niedbałymi rewitalizacjami szwalnie, budynki pokopalniane czy wytwórnie zmieniają się w tętniące życiem galerie handlowe, funkcjonalne urzędy czy pobudzające kreatywność ośrodki kultury. Ostatnią z tych funkcji przejął dawny browar rodziny Saskich w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Fot. S. Rakowski
Wielki przemysł nad Kamienną
Można śmiało powiedzieć, że przemysł wpisany jest w tkankę Ostrowca (od 1937 roku nazywanego Ostrowcem Świętokrzyskim). W historii miasto zapisało się jako istotny ośrodek Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, a w dwudziestoleciu międzywojennym – Centralnego Okręgu Przemysłowego. Warto przypomnieć, że na przełomie XIX i XX stulecia ostrowiecka huta należała do największych zakładów tego typu w Królestwie Polskim.
W 1908 roku Stanisław Saski, syn znanego radomskiego przedsiębiorcy i piwowara, Juliusza Saskiego, zbudował w Ostrowcu Świętokrzyskim browar. Współwłaścicielami zakładu, który oprócz samego browaru dysponował także stolarnią, suszarnią, młynem parowym oraz słodownią, zostali Julian i Józef Sascy oraz Maria Cybulska.
Wtedy to browar funkcjonował pod nazwą Browar Parowy Stanisław Saski i Spółka. Zakład zatrudniał 25 osób i rocznie produkował nawet 50 tysięcy hektolitrów różnych napojów – wśród nich znalazły się piwa jasne, ciemne, a także… lemoniada.
Tragedia, która wstrząsnęła miastem
Ostatni dzień września 1942 na stałe zapisał się w pamięci mieszkańców Ostrowca. Wspomnieniem tragicznych wydarzeń jest wymowny pomnik na ostrowieckim rynku. Co wtedy wydarzyło się w mieście?
W odwecie za akcję dywersyjną na moście kolejowym i gazociągu w Romanowie k. Ostrowca Świętokrzyskiego, hitlerowcy wykonali 30 września 1942 roku egzekucję na 29 mieszkańcach uznawanych za intelektualną, gospodarczą i patriotyczną miasta.
Wśród powieszonych na rynku przedsiębiorców, nauczycieli i urzędników znalazł się 56-letni Stanisław Saski. Ciała ofiar platformami konnymi z ostrowieckiego browaru przewieziono do zbiorowej mogiły na terenie istniejącej wtedy w pobliżu cmentarza w Denkowie kopalni piasku.
Po stracie przedsiębiorcy browarem zawiadywał jego brat – Julian Saski. Rodzina Saskich jeszcze rok po zakończeniu wojny zarządzała samodzielnie browarem i młynem. Już w 1946 roku przedsiębiorstwo zostało przejęte na własność skarbu państwa.
Procedurze tej towarzyszyła ogromna kontrowersja. Mimo, że przedsiębiorstwo Saskich zatrudniało mniej niż 50 osób na jedną zmianę, przez co nie powinno podlegać upaństwowieniu, nacjonalizacja stała się faktem.
Browar prowadził własną produkcję do 1975 roku, stając się rozlewnią piwa browaru w Warce. Jednak już w latach 70. XX wieku browar zakończył swoją działalność, a w pomieszczeniach zorganizowano magazyn.
Modernizacja roku dla kultury
Już w 1984 roku do częściowo zaadaptowanych wnętrz browaru sprowadziło się Miejskie Centrum Kultury, a 10 lat później – utworzone od podstaw Biuro Wystaw Artystycznych. W tle tych wydarzeń toczyła się niemal 50-letnia walka spadkobierców rodziny Saskich o cofnięcie krzywdzącą rodzinę decyzji. Ostatecznie odzyskali oni swoją własność w 1998 roku, a 11 lat potem Miasto przejęło od nich udziały, otwierając nowy rozdział w dziejach browaru.
I tak już w 2019 zakończyły się prace nad jedną z najbardziej spektakularnych i śmiałych rewitalizacji. Przez ponad 2 lata każdy element budynków poddany był drobiazgowym zabiegom konserwatorskim. Każda cegiełka, każda fuga i każdy element konstrukcji został wyczyszczony i odnowiony ciężką pracą ludzkich rąk.
Dziś efekt tej tytanicznej pracy warto oglądać szczególnie wieczorem, gdy podświetlenie budynku rzuca na jego ściany efektowne cienie odsłaniające klimatyczną fakturę cegły.
Trzeba to przyznać – efekt końcowy zachwyca. Potwierdzają to pozytywne opinie odwiedzających w social media, a także eksperci, którzy w 2019 roku przyznali Ostrowieckimu Borwarowi Kultury tytuł Modernizacji Roku w kategorii “Obiekty kultury, sportu i rekreacji”.
Funkcjonalnie i klimatycznie
Dziś loftowe, minimalistyczne wnętrza goszczą 3 miejskie instytucje kultury - Bibliotekę Publiczną, Centrum Kultury i Biuro Wystaw Artystycznych.
Czerwona cegła, duże przestrzenie i światło tworzą wspaniałe tło dla sztuki i kultury, która dziś rozgościła się w Browarze. Architektoniczną perłą jest niewątpliwie czytelnia biblioteki. Pomieszczenie przedzielone jest efektowną, antresolą z regałami na książki. Najmłodsi czytelnicy mogą skorzystać z jasnego i przyjaznej czytelni na poddaszu. Minimalistyczny wystrój z industrialnymi akcentami potęguje atmosferę skupienia. W takim wnętrzu nauka czy lektura ulubionej książki to przyjemność dla wszystkich zmysłów.
Browar posiada też miejsce do organizacji wystaw, warsztatów, spektakli i koncertów. A jeśli masz ochotę odpocząć, koniecznie wstąp do kawiarni, gdzie industrialny duch Browaru przenika się z artystyczną duszą jej twórców.
Co aktualnie dzieje się w Browarze? Sprawdź na stronie internetowej lub w mediach społecznościowych Ostrowieckiego Browaru Kultury.
