Wśród licznych szczytów Gór Świętokrzyskich to Łysa Góra jest najbardziej owiana tajemnicą. Szum buków i jodeł uspokaja wędrujacych pielgrzymów, ale gdy zrywa się porwisty wiatr, przypominają się legendy o sabatach czarownic, które odbywały się na gołoborzu - rumowisku skalnym na północnym stoku Łysej Góry.
Dziś pozostałości pogańskiego wału kultowego (a może grodu?) osłaniają łysy szczyt z najstarszym polskim sanktuarium ukrywającym Relikwie Drzewa Krzyża Świętego. Tego skarbu strzeże również przyroda Świętokrzyskiego Parku Narodowego.
Poczytajcie, a potem odkrywajcie tajemnice Łysej Góry...
Dla ciekawskich
"Aparat fotograficzny wynaleziono stanowczo za późno" - powiedział jeden z małych gości Regionalnego Centrum Informacji Turystyczej w Kielach. I to stwierdzenie przypomina się, gdy poznajemy historię Świętego Krzyża. O romańskim kościółku i początkach niewielkiego opactwa, o wspaniałej renesansowej odbudowie, strasznych najazdach, które burzyły dzieła inwestorów aż po decyzje, które stworzyły na Świętym Krzyżu miejsce kaźni - więzienie ciężkie. Jaki kształt nadała historia temu miejscu? Przeczytajcie...
JAKIE ZABYTKI ZWIEDZAMY OBECNIE NA ŚWIĘTYM KRZYŻU?
Kościół
Romański, niewielki kościołek, którego fragment zobaczycie w niewielkiej sondzie od strony południowej kościoła, gotycka część kościoła nachodząca odbudowane w stylu gotyckim krużganki, nic nie pozostało z renesansu ani baroku. W XVIII wieku kościół na Świętym Krzyżu po pożarach i dewastacjach miał być… nowoczesny (dziś mówimy o nim klasycystyczny). Budowy podjął się ks. Józef Karsznicki, który postawił jednonawową świątynię, orientowaną z pięknymi wykroczeniami wzorowanymi na kościołach włoskich. Środek świątyni był utrzymany w bieli i ozdobiony symetrycznymi kolumnami i portykami, jak to w klasycyzmie, Budowa i wykończenie wnętrza trwały 20 lat i posuwały się bardzo powoli. Dziś w klasycystycznej jasnej zwraca uwagę 6 dużych obrazów (360/250 cm) autorstwa Franciszka Smuglewicza z XIX wieku. Wśród nich „Śmierć świętego Józefa”, spotkanie św. Benedykta ze św. Scholastyką oraz św. Eemeryk w rozmowie z aniołem”. W prezbiterium zobaczymy ołtarz główny z wielkim obrazem 3 na 5 m Trójcy Świętej. Sumuglewicz łagodnie łączył kolory i grał światłem.
Krużganek – miejsce spotkań
Rodzaj korytarza, którego ramiona tworzą zamknięty czworobok. Kiedyś wzdłuż krużganku mieściły się najważniejsze części kalsztoru: kościół, zakrystia, kapitu;arz, dormitarz, refektarz, furta. Dziś to miejsce spotkania turystów i pielgrzymów. Zbuowany w XV wieku w stylu gotyckim. W spepieniach zworniki z herbami dobrodziejów klasztoru: Odrowążów, Wieniawów, Toporczyków. W południowym ramieniu krużganki w 1939 roku po niemieckim bombardowaniu odsłoniło się gotyckie obramowania okienne kościoła z XV wieku. Pod nimi znajduje się sonda – kawałek romańskiego muru kościoła.
Kaplica Oleśnickich
Cenny zabytek wczesnego baroku zbudowany na zrębie starego kapitularza. W pierwszym okresie służyła jako kaplica grobowa rodu Oleśnickich. W 1723 roku przeniesiono do niej Relikwie. Najwazniejsze miejsce w kaplicy zajmują Relikwie, których historie opowiadają malowidła na ścianach kaplicy. Uwagę przykuwa również freski szkoły włoskiej w kopule. To miejsce wyciszenia i całodniowej modlitwy.
Krypta Jeremiego Wiśniowieckiego
Wejście do krypty na Świętym Krzyżu mieści się w południowej ścianie kościoła. Spoczywają tu benedyktyni, którzy zamieszkiwali Święty Krzyż od 1776 r. aż do kasaty opactwa w 1819 r. W pomieszczeniu z lewej strony znajdują się zmumifikowane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, jego portret oraz sztaluga z jego biografią. W historii Polski książę zapisał się jako znakomity wódz, taktyk i organizator wielu wypraw wojennych. Sam o sobie mówił, iż jest stworzony do wojny.
Muzeum Misyjne
W krużganku zobaczycie znak kierujący do miejsca bliskiego sercom oblatów. Nic dziwnego, skoro od lat gromadzą tam pamiatki zebrane podczas licznych i niebezpiecznych wypraw. Obok sali misyjnej zobaczycie również dwie inne sale poświęcone dziejom opactwa. Wstęp do muzeum to dobrowolna ofiara na misje.
Ekspozycje:
- Pradzieje Łysej Góry oraz historia klasztorupod zarządem benedyktynów od XI do XIX wieku,
- Okres od kasaty zakonu benedyktynów w 1819 roku, poprzez utworzenie w murach zakonnych więzienia w 1882 roku po lata II wojny światowej,
- Działalnosć misyjna. Prezentowane tu eksponaty pochodzą z krajów misyjnych: Afryki (Kamerun, Lesotho, Egipt, Madagaskar), Azji (Kazachstan, Turkmenistan, Indie, Japonia, Chiny), Ameryki Północnej (Kanada) i Europy (Ukraina). W zbiorach znajdują się stroje, biżuteria, przedmioty codziennego użytku, przedmioty kultu (m.in. Biblia w języku eskimoskim) oraz skóry pytonów.
Wieża widokowa na Świętym Krzyżu
Jeden z ciekawszych widoków na Świętokrzyski Park Narodowy rozpościera się z kościelnej wieży klasztoru na Łysej Górze. Ten najwyższy punkt oberwaycjny w regionie ma historię zakończoną happy endem. W 1914 roku wieżę zniszczyli Austriacy. A dokładnie 100 lat później, dzięki współpracy dobrych ludzi, odrestaurowano zabytek dla turystów i pielgrzymów.
Sam szczyt wznosi się na 595 metrów nad poziom morza, a taras dla turystów zorganizowano na 35 metrach od poziomu dziedzińca. Opłaca się wspiąć tak wysoko! Z wieży zobaczymy Łysogóry z lotu ptaka, na własne oczy przekonamy się, czym jest Puszcza Jodłowa, jak pięknie wyglądają pasiaki otaczających ją pól... A jak będzie nam sprzyjało szczęście, zobaczymy nawet Tatry!
Dla pielgrzymów - Relikwie Drzewa Krzyża Świętego
Jako najstarsze polskie sanktuarium i miejsce złożenia Relikwii Drzewa Krzyża Świętego, Łysa Góra od średniowiecza jest miejscem licznych pielgrzymek.
- Tradycja utrwalona w najstarszych monografiach przekazuje, że drzewo pochodzi z Węgier, być może przywiózł je Bolesław Krzywousty, który po zabiciu Zbigniewa udał się na pielgrzymkę do Samogyvar.
- Według legendy, relikwie zostały podarowane opactwu przez węgierskiego królewicza Emeryka, który zgubił się w lesie w pogodni za jeleniem. W zamian za odnalezienie drogi, anioł polecił mu zostawić na górze to, co ma najcenniejszego – relikwie.
- Relikwie zobaczycie w kaplicy Oleśnickich złożone w pancernym tabernakulum. Drzewo Krzyża Świętego zostało uformowane w krzyżyk o podwójnym ramieniu i oprawione w bogato zdobioną blachą. Taki krzyż jest zwany karawaką i w XVII i XVIII wieku uchodził za cudowną obronę przed zarazami.
Informacje dla pielgrzymów:
Godziny Mszy świętej:
8.00; 10.00; 12.00 - SUMA z wystawieniem relikwii; po zakończeniu Mszy świętej możliwość ucałowania relikwii Drzewa Krzyża Świętego.15.00 oraz 17.00 (od maja do września).
- WYSTAWIENIE RELIKWII DRZEWA KRZYŻA ŚWIĘTEGO. Po każdej Mszy świętej w niedzielę w okresie Wielkiego Postu, po nabożeństwie drogi krzyżowej, W okresie zwykłym: na życzenie zorganizowanych grup pielgrzymkowych oraz pielgrzymów indywidualnych po uprzednim zgłoszeniu w punkcie informacji na krużgankach
Dla smakoszy
Ze Świętego Krzyża nikt nie wychodzi głodny. W jadłodajni w podziemiach klasztoru królują żurek i bigos oraz duże porcje schabowego. W kawiarni „Aptece” zawsze czeka pyszna szarlotka, sernik oraz napój jabłkowy z przyprawami korzennymi, świetnie rozgrzewający w zimie. Poza tym dobra kawa i herbata. Tu kupicie również zioła, nalewki i różne specjały. W lecie działa kawiarenka w wirydarzu sprzedająca lody, słodycze i napoje.
Jeśli komuś mało, w Hucie Szklanej spróbujecie zalewajki świętokrzyskiej serwowanej przez Karczmę Izba Dobrego Smaku oraz w sezonie naleśników z bielińskimi truskawkami. W Nowej Słupi spróbujecie specjałów Karczmy Mnicha oraz lodów z cukierni „Tradycja”.
Jak dojechać na Święty Krzyż?
Łysa Góra – Święty Krzyż to miejsce pielgrzymkowe, dlatego można tu dotrzeć pieszo, samochodem i rowerem.
Pieszo
Szlak niebieski – Droga Królewska (3 km)
Najpopularniejsza trasa na Łysą Górę prowadzi z Nowej Słupi. Trasę zaczynamy na parkingu w centrum Nowej Słupi (lub na parkingu u podnóża Świętokrzyskiego Parku Narodowego, oszczędzimy 1 km przejścia asfaltem). Wchodzimy na niebieski szlak, który u podnóża Łysej Góry nosi nazwę "Drogi Królewskiej". Towarzyszą nam stacje drogi krzyżowej do samej góry. Po drodze ławki i miejsca na odpoczynek. Najtrudniejszym momentem jest strome wejście na wypłaszczenie przed szczytem. Kiedy staniemy na polanie - podłużnym plateau, zobaczymy sanktuarium na Świętym Krzyżu. Z każdym krokiem będziemy bliżej najważniejszego miejsca w Górach Świętokrzyskich. UWAGA! TRASA BILETOWANA - KLIKNIJ I ZOBACZ CENNIK
Rowerem i samochodem lub pieszo
Fragment czerwonego szlaku z Przełęczy Huckiej w Hucie Szklanej (2,2 km)
W Hucie Szklanej zaparkujecie samochód na parkingu koło Karczmy „Izba Dobrego Smaku” i Osady Średniowiecznej (mieszkańcy osady zapraszają) oraz punktów z pamiątkami. Stad już tylko niewiele ponad 2 km asfaltową trasą na sam szczyt. Tą samą drogą mogą poruszać się samochody <sprawdź zasady ruchu drogowego na odcinku Huta Szklana – Święty Krzyż> oraz rowery. Dla turystów pieszych, którzy chcą ominąć asfalt, mamy alternatywę - leśną ścieżkę dydaktyczną Świętokrzyskiego Parku Narodowego, która rozpoczyna się zaraz przy bramie do Świętokrzyskiego Parku Narodowego Na trasie tablice informacyjne i miejsca odpoczynku. Z tej opcji warto skorzystać poruszając się z grupą dzieci - jest bezpiecznie!
Komunikacją podmiejską na Święty Krzyż
Obecnie w okolice Świętego Krzyża najprościej dostać się autobusami lub prywatnymi busami z Kielc do Nowej Słupi (przez Trzciankę). Rozkłady jazdy sprawdzajcie na bieżąco pod linkiem www.busy-kielce.eu Kursują również busy z Kielc do miejscowości Huta Podłysica - OPARKA BUS
Transport alternatywny
Eko-Łysogóry Melex, który zawozi turystów na Święty Krzyż oraz obsługuje połączenie Święta Katarzyna - Nowa Słupia po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym: 604 908 438, 602 333 149.
