Fot. H. Szuster-Kowalczyk
„Piękny jest kraj cały, który przepasała wstęgą swoją Nida rwąca się do Wisły, jak córka w objęcia matki…” – tak urokami krainy zwanej Ponidziem zachwycał się Adolf Dygasiński.
Ponidzie to obszar niemal całkowicie leżący na terenie Niecki Nidziańskiej. To kraina, słynąca z największych w Europie złóż gipsu, rezerwatów z unikalną roślinnością stepową, kolorowych lasów, przydrożnych figur i kapliczek, zabytków oraz słynących w świecie źródeł siarczano-słonych wód mineralnych. Swoim obszarem obejmuje m.in. miejscowości: Jędrzejów, Pińczów, Busko-Zdrój, Wiślica i Nowy Korczyn, obfitujące w wiele atrakcji. Charakterystycznym elementem krajobrazu Ponidzia jest dolina rzeki Nidy z licznymi meandrami i starorzeczami, stanowiąca istotny korytarz ekologiczny oraz ostoję ptactwa wodno-błotnego.
Ponidzie to nie tylko doskonałe miejsce do aktywnego wypoczynku dla miłośników wycieczek pieszych, rowerowych, kajakarzy, jeźdźców, a nawet lotniarzy, ale przede wszystkim miejsce, do którego turyści przybywają po wypoczynek i zdrowie.
Cudowny mikroklimat, słoneczna pogoda, kontakt z nieskażoną przemysłem przyrodą, uzdrowicielskie wody mineralne i zabiegi na najwyższym poziomie powodują, że do miejscowości Busko-Zdrój i Solec-Zdrój każdego roku, z najodleglejszych zakątków Polski i Europy przybywają tysiące kuracjuszy, aby powrócić do zdrowia, zregenerować siły, przywrócić blask urodzie i poprawić kondycję.
fot.K. Pęczalski
Unikalne walory przyrodnicze Ponidzia chronione są w ramach trzech parków krajobrazowych:
Nadnidziański Park Krajobrazowy – Meandry Nidy w gipsowej krainie
Obejmuje środkowy i dolny fragment Doliny Nidy, Nieckę Solecką i północno-zachodnią część Garbu Pińczowskiego o powierzchni 23 164 ha. Niezwykłe bogactwo form przyrody żywej i nieożywionej (zwłaszcza występowanie serii gipsowej, tworzącej unikatowy zespół zjawisk i form krasu gipsowego) zadecydowało o utworzeniu tu aż dziewięciu rezerwatów przyrody: Skowronno, Grabowiec, Pieczyska, Krzyżanowice, Skorocice, Skotniki Górne, Winiary Zagojskie, Przęślin i Góry Wschodnie.
Charakterystycznym elementem krajobrazu Parku jest dolina rzeki Nidy – z licznymi meandrami i starorzeczami, stanowiąca ważny korytarz ekologiczny oraz ostoję ptactwa wodno-błotnego. Natomiast dobrze nasłonecznione zbocza gipsowych i wapiennych wzgórz zajmuje jedno z największych w kraju stanowisk roślinności kserotermicznej. Cennymi gatunkami flory mającymi tutaj jedyne lub jedno z niewielu stanowisk w Polsce są m.in. dyptam jesionolistny, szyp lin jedwabisty, sierpik różnolistny, dziewięćsił popłocholistny, gęsiówka uszkowata, sesleria błotna, groszek szerokolistny, rezeda mała, przetacznik zwodny i wczesnym stulisz miotłowy, ostnice Jana i włosowata, len włochaty.
Szaniecki Park Krajobrazowy
Obejmuje środkową część Garbu Pińczowskiego oraz południowo-zachodni fragment Niecki Połanieckiej (Płaskowyż Szaniecki) zajmując 10 915 ha powierzchni. Jego zadaniem jest głównie ochrona wartościowego krajobrazu z malowniczymi wapiennymi i gipsowymi wzgórzami oraz ciepłolubnymi zbiorowiskami roślinności kserotermicznej, torfowiskowej i słonolubnej rozsianymi w rozległej przestrzeni łąk i pól. W jedynym ustanowionym w parku rezerwacie przyrody „Owczary” zobaczyć można naturalne, śródlądowe stanowisko roślinności halofitowej.
Charakterystycznym elementem parku są liczne odsłonięcia gipsów, zwłaszcza wielko krystalicznych, widoczne głównie na terenie Płaskowyżu Szanieckiego. Największe ich bogactwo występuje w okolicach: Szańca, Gartatowic, Stawian i Sędzijowic. W gipsowym podłożu rozwijają się procesy krasowe. W ich wyniku powstają zróżnicowane formy krasu powierzchniowego i podziemnego, np. leje, formy typu uwale, doliny, jaskinie.
Kozubowski Park Krajobrazowy
Obejmujący wschodnią część Garbu Wodzisławskiego Park rozciąga się na powierzchni 6613 ha. Jego znaczną część porastają lasy położone m.in. na zboczach wzniesień lessowych porozcinanych dolinkami i wąwozami. Południowe i południowo-zachodnie niezalesione zbocza zajmują ciepłolubne murawy kserotermiczne. Z występujących tu gatunków zagrożonych na uwagę zasługują: wisienka stepowa, storczyk purpurowy, len włochaty, obuwik pospolity. Osobliwością parku jest występowanie w rezerwacie „polana Polichno” groszku panońskiego (jedyne stanowisko w Polsce) oraz największego gatunku w Polsce – jelonka rogacza.
Warto wiedzieć
Grodzisko w Stradowie – przed wiekami na terenie dzisiejszego Kozubowskiego Parku Krajobrazowego istniało największe i najpotężniejsze wczesnośredniowieczne grodzisko, jakie kiedykolwiek zbudowano na ziemiach polskich. Gród właściwy o powierzchni 1,5 ha zwany Zamczyskiem otaczały trzy podgrodzia: Waliki, Mieścisko i Barzyńskie o łącznej powierzchni 25 ha. Istnienie grodziska wiązane jest z państwem Wiślan.
