Laureat Grand Prix
Festiwalu "Złote Formaty" 2010

UNESCO: Muzeum Archeologiczne i Rezerwat „Krzemionki”

Informacje praktyczne

  • Informacje szczegółoweZwińRozwiń
    • Rodzaj obiektu:
      Rezerwaty Przyrody
    • Powiat:
      ostrowiecki
    • Gmina:
      Bodzechów
    • Adres:
      Sudół , - 135a
    • Kod pocztowy:
      27-400
    • Szerokość geograficzna:
      50.972258133456
    • Długość geograficzna:
      21.490041017532
    • Region turystyczny:
      Ostrowiec Świętokrzyski i okolice
    • Wskazówki dojazdu:
      Rezerwat „Krzemionki” położony jest w północno-wschodniej części województwa świętokrzyskiego, ok. 10 km od centrum Ostrowca Świętokrzyskiego (26 km od Opatowa, 60 km od Sandomierza, 70 km od Kielc). Wjazd do Muzeum i Rezerwatu „Krzemionki” znajduje się (jadąc od Ostrowca Świętokrzyskiego) po prawej stronie przy drodze wojewódzkiej nr 754 (Ostrowiec Świętokrzyski – Solec nad Wisłą). Jest on oznaczony tablicą informacyjną z logo rezerwatu, jak również brązowymi tablicami Świętokrzyskiego Szlaku Archeo-Geologicznego. Z Kielc, Opatowa, Skarżyska-Kamiennej i Starachowic do Krzemionek najdogodniejsza droga prowadzi przez Ostrowiec Świętokrzyski. W samym mieście należy kierować się na drogę 754 (Bałtów, Solec n. Wisłą). Kierunek, oprócz znaków drogowych, wskazują tablice informacyjne i reklamowe Bałtowskiego Kompleksu Turystycznego.. Z Sandomierza do Krzemionek można dojechać zarówno przez Opatów i Ostrowiec Świętokrzyski, jak i Ożarów i Tarłów (drogą krajową nr 79 na północ w kierunku Warszawy, a następnie po przejechaniu ok. 45 km, w miejscowości Czekarzewice w lewo w drogę wojewódzką 754). Z Ostrowca Świętokrzyskiego do Krzemionek jeździ również przewoźnik prywatny TransKatrina (rozkład jazdy dostępny jest na stronie https://trans-katrina.pl/ ).
    • Cena:
      22 zł - ulgowy; 35 zł - normalny; 80 zł - bilet rodzinny (2+1); 90 zł - bilet rodzinny (2+2)
    • Nazwa organizatora:
      Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki
    • Dane organizatora:
      27-400 Sudół, 135a
    • Telefon:
      +48 669 970 499
    • Telefon (drugi):
      +48 41 260 55 50 wew. 40
    • Email:
      rezerwacje@krzemionki.info
    • Strona internetowa:
      www.krzemionki.pl
    • Noclegi w okolicyZwińRozwiń
    HEBA
    HEBA
    Pokój od: 25 PLN

    Gospodarstwo agroturystyczne położone jest w zacisznej i spokojnej miejscowości. Wokół domu znajduje się trawiaste, ogrodzone podwórko.

    • Magonie
    • +48 41 262 45 76

    Opis

    W czasach, gdy w Egipcie powstawały słynne piramidy, na terenie dzisiejszych Krzemionek pradziejowi górnicy wydobywali unikalną w swym wyglądzie skałę.

    Kopalnie krzemienia sprzed tysięcy lat to jedna z głównych atrakcji podziemnej trasy turystycznej w Krzemionkach.
    Doskonale zachowany zespół prahistorycznych kopalń krzemienia pasiastego. Fot. MHA

    Krzemień pasiasty, bo o nim właśnie mowa, dziś nazywany jest kamieniem optymizmu lub świętokrzyskim diamentem. W tym określeniu nie ma przesady – odpowiednia twardość, wygląd i rzadkość występowania sprawiają, że krzemień już od ponad 50 lat z powodzeniem wykorzystują złotnicy i twórcy niebanalnej biżuterii.

    Zainteresowanie człowieka krzemieniem sięga jednak znacznie dalej. Świadczy o tym doskonale zachowany w północno-wschodniej części województwa świętokrzyskiego zespół prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego funkcjonujących już w okresie neolitu i wczesnej epoce brązu (a zatem około 3900 - 1600 p.n.e.). 

    To  jeden z największych i najlepiej zachowanych obiektów tego typu na świecie. Pomimo upływu tysięcy lat podziemia kopalń przetrwały do naszych czasów w niemal niezmienionym stanie.

    Nic zatem dziwnego, że Krzemionkowski Region Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego został w 2019 roku wpisany na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. To niezwykłe wyróżnienie, zwłaszcza że to jedyny na tej liście obiekt z województwa świętokrzyskiego (i jeden z 17 takich obiektów z całej Polski).

    Dzięki ekspozycji muzealnej i trasie turystycznej (a w szczególności jej podziemnej części), poznasz bliżej świat prehistorycznych górników, zrozumiesz fenomen Krzemionek i zobaczysz, jak krzemień prezentuje się w naturze. 

    Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Krzemionkach
    Podziemna trasa turystyczna to największa atrakcja Muzeum i Rezerwatu w Krzemionkach. Fot. MHA

    Jak powstał krzemień?

    Mimo wielu badań naukowcy wciąż dyskutują nad tym, skąd pochodziła krzemionka (czyli główny budulec krzemienia) oraz jak szybko i w jakiej temperaturze dochodziło do jej krystalizacji. Ze względu na różne teorie wskazujące na źródło i warunki, w jakich tworzyła się krzemionka, podanie jednego, uniwersalnego "przepisu" na krzemień stanowi duże wyzwanie dla badaczy.

    Wiemy, że krzemień pasiasty tworzył się około 155 milionów lat temu (a więc w epoce późnej jury), kiedy to obszar dzisiejszego województwa świętokrzyskiego zalewało ciepłe, płytkie morze.

    Tam, gdzie dziś są Krzemionki, istniała płycizna morska, w której tworzyły się osady wapienne. W tym płytkomorskim środowisku wytrącała się krzemionka, która mogła gromadzić się między innymi w obrębie nor wydrążonych przez drobne, podobne nieco do współczesnych krewetek, skorupiaki.

    Z czasem przypominające żel osady traciły wodę i zmieniały się w twardą skałę, czyli krzemień. Dziś wędrując podziemną trasą turystyczną zobaczysz charakterystyczne buły krzemienne, których rozmieszczenie nawiązuje do przebiegu nor jurajskich skorupiaków.  

    Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki
    Oszlifowana buła krzemienia w swoim naturalnym miejscu występowania. Fot. MHA

     

    Poprzemysłowy krajobraz sprzed tysięcy lat

    Odwiedzając Muzeum zobaczysz reprezentacyjny fragment większego pola górniczego, które rozciąga się na imponującym obszarze około 78 hektarów. Szacuje się, że znajduje się tu około 4000 kopalń. 

    Na terenie rezerwatu zachował się górniczy krajobraz z epoki kamienia. Widoczne są hałdy, wejścia do podziemnych kopalń oraz pozostałości po pracowniach, w których obrabiany był krzemień.

    Pod ziemią z kolei zachowały się wyrobiska na głębokości wahającej się od 3 do 9 metrów. Dawni górnicy pracowali w kilku typach kopalń. Każdy z nich cechował się różną głębokością oraz sposobem, w jaki prowadzone było wydobycie. I tak na polu górniczym znalazły się:

    • kopalnie jamowe - nieskomplikowane, najprostsze płytkie kopalnie, których głębokość sięgała do 2 metrów;
    • kopalnie niszowe - te z kolei sięgały nieco głębiej (od 2,5 do 4 metrów); w ich dolnej części górnicy drążyli charakterystyczne, kilkumetrowe nisze, które poszerzały przestrzeń eksploatacji złoża;
    • kopalnie chodnikowe - niewielkie chodniki drążone w miękkim podłożu (na przykład glinie) drążone były na dnie szybu na głębokości, która osiągała nawet 7 metrów;
    • kopalnie filarowo-komorowe - w tym rodzaju kopalni górnicy pozostawili nienaruszone partie skalne, które, niczym filary, chroniły strop przed zawaleniem; chodniki sięgały nawet do 8 metrów od szybu, a drążono je na głębokości 5-6 metrów.

    Skoro znamy już rodzaje kopalń, dowiedzmy się teraz, kto w nich pracował i jak wyglądał dzień z życia prahistorycznego górnika?

    Muzeum i rezerwat archeologiczny Krzemionki
    W Krzemionkach zobaczysz, w jakich warunkach pracowali neolityczni górnicy. Fot. MHA 

     

    Ciężka praca dawnych górników

    Aby założyć kopalnię w dobrym miejscu, zapewnić w niej względne bezpieczeństwo i pozyskać z niej krzemień, górnicy musieli z pewnością dysponować specjalistyczną wiedzą. Zapewne tą pracą zajmowały się zatem wyspecjalizowane klany górników.

    Nie była to praca łatwa. Wysokość wyrobisk wahała się od 55 do 110 centymetrów, dlatego górnicy pracowali w pozycji klęczącej (a często nawet i leżącej). Swoje stanowiska oświetlali łuczywami ze smolnego drzewa. Często dokuczała im niska temperatura (od 5 do 9 stopni Celsjusza) i wysoka wilgotność powietrza. Nic dziwnego, że górnicy cierpieli na pylicę i reumatyzm. W ryzyko pracy w kopalni wliczone były również częste wypadki.

    Pracujący w kopalni ludzie mieli do dyspozycji proste narzędzia z kamienia, krzemienia, drewna czy poroża. Wydobyty dzięki wiedzy i umiejętnościom górników krzemień jeszcze w podziemiach był selekcjonowany, a potem, w koszach lub workach, transportowany na powierzchnię.

    Bezpośrednio przy szybach działały pracownie obróbki krzemienia. Większe konkrecje dzielono na mniejsze kawałki. Z nich powstawały siekiery i dłuta, które w okresie największej popularności docierały na tereny oddalone od dzisiejszych Krzemionek nawet o 660 kilometrów!

    Muzeum i Rezerwat Archeologiczny "Krzemionki"
    Wielka Matka - to symbol krzemionek i jeden z ciekawszych przykładów sztuki prahistorycznej. Fot. MHA 

     

    Magiczna moc krzemienia

    Ludzie czasów neolitu rozwijali umiejętność obróbki krzemienia i kamienia. Te materiały przez tysiące lat stanowiły podstawowy surowiec do wyrobu broni i narzędzi. Odnajdywane dziś wyroby z krzemienia prezentują bardzo wysoki poziom.

    Niektóre pradziejowe siekiery nie noszą na sobie śladów użytkowania. Pozwala to przypuszczać, że były to przedmioty szczególne – podnoszące rangę osoby, które je posiadała.

    Wyroby z krzemienia pasiastego odnajdywane były też w pochówkach – możliwe zatem, że przypisywano im magiczną, ochronną moc. 

    Muzeum i Rezerwat Archeologiczny "Krzemionki"
    Fot. MHA 

     

    Krzemionki dziś

    Dzięki trasie turystycznej w Krzemionkach zobaczysz oryginalne wyrobiska neolitycznych kopalń, hałdy górnicze oraz zagłębienia poszybowe - elementy, które tworzą wyjątkowy krajobraz zostawiony po dawnym przemyśle, który kwitł tu 5000 lat temu.

    Aż 500 metrów trasy prowadzi pod ziemią. To jedyny tego typu obiekt na świecie otwarty dla szerszej publiczności. Zobaczysz tu świetnie zachowane wyrobiska pradziejowych kopalń krzemienia pasiastego. To najlepszy sposób, by uzmysłowić sobie, jak wyglądała praca neolitycznych górników.

    Życie codzienne i jego związki z górnictwem poznasz z kolei na multimedialnej wystawie "Władcy krzemienia". Zobaczysz tu rekonstrukcję osady - z modelami jej mieszkańców i ich zwierząt. Zobaczysz, jak wyglądał pochówek kultury mierzanowickiej. Nie brakuje też multimedialnych prezentacji oraz oryginalnych eksponatów – zabytków archeologicznych związanych z górnictwem w okresie neolitu i wczesnej epoki brązu.

    Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki posiada udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami.

    Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Krzemionkach
    Wystawa "Władcy Krzemienia" pozowli Ci lepiej zrozumieć świat neolitycznych górników. Fot. MHA 

     

    Nie mam samochodu. Jak dojadę do Krzemionek?

    Dojazd do Krzemionek komunikacją publiczną z Kielc wiąże się z przesiadką w Ostrowcu Świętokrzyskim.
    Z Kielc do Ostrowca kursują autobusy PKS. Aktualny rozkład znajdziesz na stronie internetowej dworca.

    Z Ostrowca Świętokrzyskiego do Krzemionek (Sudół, przystanek "Krzemionki" oferuje przewoźnik prywatny - na jego stronie internetowej znajdziesz aktualny rozkład.

     
    Informacje praktyczne:
    Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki
    Sudół 135a k. Ostrowca Świętokrzyskiego
    27-400 Ostrowiec Świętokrzyski
    tel. +48 669 970 499, +48 260 55 50
    rezerwacje@krzemionki.info 
    www.krzemionki.pl
     

    Obowiązuje rezerwacja! Zobacz godziny otwarcia i cennik biletów wstępu

    Lokalizacja

    Hidden text line that is needed to fix map width
    • 21.490041017532
    • 50.972258133456
    • Sudół, - 135a
    • UNESCO: Muzeum Archeologiczne i Rezerwat „Krzemionki”