Z czym kojarzy Ci się huta? Jeśli Twoja pierwsza myśl to ogromna, surowa hala fabryczna, w której trudno doszukać się jakiegokolwiek piękna, to wizyta w Samsonowie może być dla Ciebie sporym zaskoczeniem. Dlaczego?
Wszystko za sprawą stojących w sercu tej niewielkiej miejscowości ruin, które przywodzą na myśl bardziej pozostałości okazałej rezydencji niż miejsca, gdzie jeszcze 200 lat temu produkowana były narzędzia, przedmioty gospodarskie, a nawet działa artyleryjskie.
Nawet dziś doskonale widać, że XIX-wieczni architekci zaplanowali założenie nie tylko z charakterystyczną dla siebie precyzją i ładem, ale i z ogromnym zmysłem estetycznym. W centralnym miejscu stoi imponujący wielki piec z okrągłym kominem, który otaczają zbudowane z łamanego kamienia budynki techniczne. Skąd tak monumentalne założenie w spokojnym dziś Samsonowie?
Włosi i kule armatnie
Może trudno w to dziś uwierzyć, ale tradycje metalurgiczne Samsonowa sięgają znacznie głębiej w historię niż 19. stulecie. Źródła pisane mówią, że już w XVI wieku jednym z właścicieli miejscowości był Łukasz Samson (nazwisko, dzięki któremu pochodzenie nazwy wsi nie pozostawia żadnych wątpliwości). Później właścicielami okolicznych dóbr (w tym także i pobliskich Kielc) zostali biskupi krakowscy.
Nowi gospodarze sprowadzają do Samsonowa rodzinę hutników z włoskiego Bergamo. W dzierżawionej przez Cacciów hucie rozwija się produkcja na potrzeby wojska - powstają tu między innymi pałasze, pik, pancerze i strzelby.
W XVII wieku Jan Gibboni dokonuje w Samsonowie przełomu technologicznego - buduje pierwszy wielki piec, w którym wytwarzana płynna surówka, co pozwala na produkcję moździerzy, dział i kul armatnich. Samsonowska produkcja uzbrojenia była szczególnie ważna w XVII wieku, kiedy to Rzeczpospolita mierzy się między innymi z potopem szwedzkim.
Rewolucja nad Bobrzą
Po 1709 roku samsonowski przemysł wraca pod nadzór biskupów krakowskich. Kajetan Sołtyk buduje nowy piec na miejscu starego. W 1789 roku dobra biskupie, w tym także Samsonów, przeszedł na własność skarbu Państwa. Na skutek dziejowej zawieruchy zakład przejmują władze Księstwa Warszawskiego (zakłady samsonowskie wciąż wytwarzają głównie uzbrojenie), potem zaś - Królestwa Polskiego.
Po 1815 roku rozpoczyna się dla Samsonowa nowy rozdział - rozdział planowego uprzemysłowienia pod okiem Stanisława Staszica, generalnego dyrektora Wydziału Przemysłu i Kunsztów Królestwa Kongresowego. Podjęto wtedy trud budowy nowego zakładu pod okiem krajowych i zagranicznych ekspertów.
W tej części historii wyjaśnia się kolejna nazwa, tym razem samej huty. Budowę zakładu metalurgicznego rozpoczęto w 1818 roku. Kamień węgielny pod to przedsięzięcie położył sam namiestnik Królestwa Polskiego, generał Józef Zajączek. To właśnie od imienia polityka pochodzi nazwa, pod którą do dziś znana jest samsonowska huta.
W 1823 w Samsosnowie działał wielki piec z odlewnią żelaza i warsztatami mechanicznymi, magazynami na surowce i gotowe produkty, a także budynkami administracyjnymi i mieszkalnymi.
To jednak nie był koniec zmian - w kolejnych latach zakład doczekał się maszyny parowej, a sam wielki piec i wieża doczekały się modernizacji, którą upamiętnia widoczna dziś na piecu żeliwna plakieta z datą 1835.
W czasach powstania listopadowego wyprodukowano tu aż 30 kompletów dział artyleryjskich. Hutnicy tworzyli jednak przede wszystkim narzędzia i przyrządy gospodarskie.
Zeskanuj kod i zobacz, jak wyglądała huta w XIX wieku
Schyłek świetności
Samsonowskie zakłady nie miały jednak zbyt wiele szczęścia. Często trawiły je pożary - najczęściej na skutek wypadków. Jednakże pożar z 1866 roku uznaje się za celowe podpalenie przez rosyjskiego zaborcę. Zniszczona huta zaprzestała pracy, a budynki zaczęły popadać w ruinę.
Podczas gdy samsonowski zakład niszczał, coraz większe znaczenie zyskiwały obiekty przemysłowe Zagłębia Dąbrowskiego. Nowocześniejsza technologia oparta na węglu kamiennym (a nie jak w przypadku Samsonowa na węglu drzewnym) zapewniała wydajniejszą i tańszą produkcję.
Koło fortuny nie potoczyło się na koniec Samsonowa także i w XX wieku - znacznych zniszczeń dokonały tu przede wszystkim wojska austriackie podczas I wojny światowej.
Perła na Szlaku Zabytków Techniki
Już sama historia wiele mówi o tym, że masz do czynienia z wyjątkowym miejscem, prawda? Wystarczy jednak szybki rzut oka na zdjęcia lub krótki spacer wśród okazałych murów, by stwierdzić, że to także miejsce, w którym można dotknąć i doświadczyć historii.
Przechadzka wśród ruin to ciekawe przeżycie. Twoją uwagę zwrócą z pewnością charakterystyczne pozostałości wielkiego pieca. Ma on sześcienną podstawę, na której osadzona jest pozostałość okrągłego, zwężającego się ku górze, opasanego obręczami komina.
Za nim wznosi się znacznie wyższa wieża gichtociągowa. Służyła ona do ręcznego wciągania na górę gichty, czyli wsadu. Piec ładowano od góry, a wsad składał się z rudy żelaza, węgla drzewnego i topników). Wieżę wieńczyła dawniej okazała, wysoka latarnia.
Zachowały się również budynki budynki odlewni i emalierni, fundamenty odlewni i maszynowni a także odcinek kanału roboczego.
