Urządzenie hydrotechniczne w Mostkach

Opis

Spokojne Mostki, położone nad malowniczym zalewem na rzece Żarnówce, to dobre miejsce na krótką przerwę w podróży po Szlaku Zabytków Techniki w Świętokrzyskiem. Spacer nad zalewem to sposób nie tylko na odpoczynek, ale też na poznanie historii jednego z niezwykłych ośrodków przemysłowych “żelaznej doliny”.

Tak, na pierwszy rzut oka pewnie trudno w to uwierzyć, ale historia tej niewielkiej miejscowości na skraju lasów Sieradowickiego Parku Krajobrazowego wiąże się właśnie z przemysłem, a konkretnie z metalurgią. Choć w terenie zachowało się niewiele śladów po dawnych hutnikach, z pomocą przychodzą dokumenty, wspomnienia i badania archeologiczne.

Kuźnice i piece

Z historycznych zapisów wiemy bowiem, że już w XVI stuleciu istniała w Mostkach kuźnica. W XVIII stuleciu natomiast ówcześni właściciele tych terenów, czyli biskupi krakowscy, zlecili tu budowę wielkigo pieca. 

Jeśli masz już za sobą wizytę w Kielcach lub dawnych miejscowościach przemyslowych nad Kamienną, to pewnie już wiesz, że w 1789 roku dobra biskupów krakowskich przeszły na własność Skarbu Państwa. 

Pod nowym zarządem w XIX wieku zakład wyposażono w urządzenia do produkcji odlewów a w 1835 – w machinę parową. Co wytwarzano w tutejszej fabryce?

Przede wszystkim amunicję, którą wykorzystywano między innymi w czasie wielkich zrywów narodowych: powstania styczniowego i powstania listopadowego. Warto przy tej okazji wspomnieć, że okoliczne zakłady (między innymi w pobliskim Suchedniowie) słynęły z produkcji doskonałej jakości dział, kos czy szabli. Zachowane po dziś dzień wyroby osiągają wysokość wartość i cieszą się estymą wśród kolekcjonerów. 

Wracając jednak do zakładu w Mostkach… podobnie jak w przypadku innych obiektów usytuowanych nad rzekami “żelaznej doliny”, wielka powódź w 1903 nie oszczędziła także tutejszej fabryki. Jej pozostałości już w okresie międzywojennym uznano za pomnik myśli inżynieryjnej. NIestety, w czasie  II wojny światowej na polecenie Niemców miejscowa ludność rozebrała wielki piec, przypieczętowując ostatecznie koniec tutejszych zakładów przemysłowych.

Mostki dziś

Dziś w Mostkach nie zobaczysz już zatem wielkiego pieca. Zachowało się jednak kilka pamiątek po przemysłowych dziejach tej malowniczej miejscowości.

Woda w służbie człowieka

Pamiątką po zakładzie w Mostkach jest zbiornik energetyczny. Dawniej o powierzchni niecałych 8 hektarów, dziś niemal trzykrotnie większy, zmienił swoją funkcję na retencyjną (czyli gromadzona jest tutaj woda) i rekreacyjną. Zwłaszcza latem przyciąga on spragnionych spokoju plażowiczów, spacerowiczów i wędkarzy. 

Od strony północnej zalewu znajdziesz w części odtworzony, zabytkowy jaz piętrząco-ulgowy. To konstrukcja wzniesiona w poprzek Żarnówki. Oczywiście, ze względu na zabezpieczenia przeciwpowodziowe i znaczne zwiększenie powierzchni zbiornika, zapora zyskała nowe rozwiązania konstrukcyjne. 

I tak oto mechanizm podnoszący zastawki z dźwigniowo-zapadkowego zmieniono na śrubowy. By odciążyć zabytkowy jaz dodano stalową osłonę piętrzącą wodę. Przyczółki zostały zabezpieczone i wzmocnione specjalnym, niewidocznym  płaszczem żelbetowym. 

Mimo tak dużych zmian technologicznych, w Mostkach wciąż zobaczysz historyczne kamienne przyczółki, które pełnią również funkcję podpór mostu drogowego. Ich ściany, obłożone dokładnie ciosami wznoszą się na 4,5 metra. Mniej wyraźny, ale wciąż widoczny jest kamienny poszur, który chronił dno przed niszczycielską siłą wody.

Pamiętaj, że urządzenie hydrotechniczne w Mostkach można oglądać wyłącznie z pewnej odległości. Zwiedzając to miejsce zachowaj rozsądek i dostosuj się do poleceń na tablicach ostrzegawczych.

Dworek z bogatą historią

Zalew i zapora to nie jedyna pamiątka po zakładach przemysłowych w Mostkach. Na niewielkim wzniesieniu, za szpalerem starych, często pomnikowych drzew, zobaczysz urokliwy budynek w stylu dworkowym.

Dziś to siedziba Wiejskiego Domu Kultury. Dawniej – budynek administracji wielkiego pieca. 

Fot. K. Ptak

Czy warto odwiedzić Mostki?

Mostki od znacznie większego Skarżyska dzieli niecałe 10 kilometrów. Jeśli zwiedzasz północne zakątki województwa, skręć z głównej drogi i zaplanuj choćby krótki postój w Mostkach. 

Nawet, jeśli celem Twojej wycieczki w Świętokrzyskie nie jest zwiedzanie zabytków techniki, zaplanuj choćby krótki postój w Mostkach. Pospaceruj nad zalewem, który w sezonie letnim daje możliwość aktywnego odpoczynku nad wodą, a jesienią i wiosną zachęca do pełnych spokoju i wyciszenia spacerów.

Mostki leżą na północno-zachodnim skraju Sieradowickiego Parku Krajobrazowego. To obszar pełen nie tylko ciekawostek przyrodniczych, ale i pamiątek po wydarzeniach z czasów powstania styczniowego czy II wojny światowej. Poznasz je wędrując szlakami pieszymi. Jeden z nich – koloru zielonego prowadzi z Mostek na polanę Wykus, miejsce koncentracji zgrupowań partyzanckich dowodzonych m.in. przez patrona szlaku – Jana Piwnika “Ponurego”.