Świętokrzyski Szlak Literacki, to propozycja zwiedzania regionu śladami ulubionych pisarzy i książkowych bohaterów. Ulubiony pisarz bądź losy bohatera mogą stanowić niezwykłą inspiracje do podróży jego śladami.
Na szlaku ujęte są miejsca związane z tak znanymi osobami ze świata literatury jak Stefan Żeromski, Mikołaj Rej, Henryk Sienkiewicz, Witold Gombrowicz, Adolf Dygasiński czy Gustaw Herling-Grudziński. Prócz znanych powszechnie miejsc, takich jak Oblęgorek czy Nagłowice, szlak pozwala odkryć nieznane miejsca i wydarzenia związane z literaturą, o których często nie wiedzą nawet sami mieszkańcy regionu.
Przebieg szlaku (najważniejsze miejscowości):
PĘTLA KIELECKA: Skarżysko-Kamienna – Suchedniów – Oblęgorek – Strawczyn – Kielce – Leszczyny – Ciekoty – Święta Katarzyna – Bieliny
PĘTLA PONIDZIAŃSKA: Nagłowice – Jędrzejów – Pińczów – Busko-Zdrój – Wiślica
PĘTLA SANDOMIERSKO-OSTROWIECKA: Doły Biskupie – Bodzechów – Dwikozy – Sandomierz – Klimontów
PĘTLA KIELECKA
Skarżysko-Kamienna (Leopold Staff, ks. prof. Włodzimierz Sedlak)
Skarżysko-Kamienna to miejscowość związana przede wszystkim z dwoma postaciami: Leopoldem Staffem oraz Włodzimierzem Sedlakiem. Ten pierwszy po wojnie często spędzał wakacje w Skarżysku u zaprzyjaźnionego księdza Antoniego Boratyńskiego. Księdza, wówczas proboszcza w Starachowicach, poznał w 1944 r., kiedy wraz z żoną wywieziony został z Warszawy podczas powstania. Pisarz zmarł w Skarżysku 31 maja 1957 r., pochowano go jednak w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim. Obecnie w parafii św. Józefa w tzw. Plenerowym Zakątku Pamięci Leopolda Staffa znajduje się postument z jego popiersiem i tablice informacyjne. Ks. prof. Włodzimierz Sedlak był natomiast znanym kaznodzieją, teologiem, filozofem oraz autorem książek i rozpraw naukowych, który spędził w Skarżysku dużą część swojego życia. W Miejsko-Gminnej Bibliotece Publicznej jego imienia (przy ul. Towarowej 20) znajduje się dziś Izba Pamięci poświęcona autorowi.
Suchedniów (Gustaw Herling-Grudziński,Jan Gajzler)
Urodzony w 1919 r. w Kielcach pisarz Gustaw Herling-Grudziński właśnie Suchedniów uważał za „ukochaną rodzinną miejscowość”, w której spędził swoje dzieciństwo. Mieszkał wtedy w posiadłości nad rzeką Kamienną o historycznej nazwie „Kuźnia i Fryszerka Berezów”. Obecnie w Suchedniowie odbywa się co roku konkurs recytatorski jego imienia.
Tu urodził się i również umarł Jan Gajzler, z zawodu leśnik, z zamiłowania malarz, pisarz, poeta, piewca świętokrzyskiej „ziemi urocznej”.
Oblęgorek (Henryk Sienkiewicz)
Oblęgorek to miejscowość związana i kojarzona z osobą Henryka Sienkiewicza. Zachwyceni twórczością pisarza Polacy w kraju i za granicą, z publicznej składki zakupili dla niego pałacyk oraz 270-hektarowy majątek w Oblęgorku z okazji jubileuszu 25-lecia pracy literackiej. Na początku pisarz miał tu letnią rezydencję potem bywał tu coraz częściej aż do sierpnia 1914 r. Tu napisał m.in. „W pustyni i puszczy”, fragmenty „Legionów” czy nowelę „Dwie Łąki”. Od 1958 r. znajduje się tu Muzeum Henryka Sienkiewicza (obecnie oddział Muzeum Narodowego w KIelcach), które wiernie eksponuje dawne wnętrza i wyposażenie pałacu. Zobaczyć tu można interaktywną wystawę literacko-biograficzną oraz liczne pamiątki po pisarzu, fotografie rodzinne czy meble.
Strawczyn (Stefan Żeromski)
W dniu 14 października 1864 r. urodził się tu Stefan Żeromski, o czym świadczy m.in. wpis dokumentujący narodziny pisarza w księdze metrykalnej zachowanej w kościele. Dokument zawiera datę urodzin 1 listopada, gdyż rodzice chcieli odroczyć synowi choćby o rok przymusową służbę wojskową. Sama posiadłość Żeromskich niestety nie zachowała się do dnia dzisiejszego. Miejsce, w którym się znajdowała, upamiętnia tablica pamiątkowa i pomnik.
Kielce (Stefan Żeromski, Edmund Niziurski, Adolf Dygasiński, Gustaw Herling-Grudziński)
Kielce ze Stefanem Żeromskim łączy przede wszystkim okres młodości pisarza. W latach 1874-86 uczęszczał on do Męskiego Gimnazjum Rządowego, które to dostarczyło pisarzowi wielu przeżyć, wspomnienia których wykorzystywał w późniejszych utworach. Żeromski nie należał do dobrych uczniów, a szkołę ukończył bez zdanej matury.
W kieleckim gimnazjum naukę pobierali także: Adolf Dygasiński, Walery Przyborowski, Bolesław Prus czy Gustaw Herling-Grudziński. Obecnie mieści się w nim Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego (Oddział Muzeum Narodowego) założone z okazji 100-lecia urodzin pisarza w 1964 r. Zobaczyć tu można m.in. zainscenizowany salonik dworku w Ciekotach, w którym mieszkali Żeromscy, szkolne ławki, drewniany tornister zwany „deskami”, kompletne wyposażenie ucznia, kopie świadectw i kartki z dziennika klasowego oraz komplet pierwszych wydań utworów Żeromskiego.
W Kielcach w 1925 r. urodził się Edmund Niziurski słynący przede wszystkim z twórczości dla dzieci i młodzieży. Tutaj uczył się zarówno przed wojną jak i po jej zakończeniu. Akcję swoich utworów umiejscawiał często na rodzinnej Kielecczyźnie (w Górach Świętokrzyskich, Świętej Katarzynie, Ciekotach i innych).
Leszczyny (Stefan Żeromski)
We wsi w Górach Świętokrzyskich znajduje się późnorenesansowy kościół pw. św. Jacka, w którego kruchcie znajduje się tablica z epitafium poświęconym rodzicom Stefana Żeromskiego. Zostali oni pochowani na miejscowym cmentarzu, jednakże grobów nie da się już odnaleźć.
Ciekoty (Stefan Żeromski)
Ta położona w Dolinie Wilkowskiej wieś u podnóża góry Radostowej słynie z tzw. Żeromszczyzny – miejsca, w którym znajdował się niegdyś dworek dzierżawiony przez rodziców Stefana Żeromskiego. Tutaj pisarz spędził swoje dzieciństwo i młodość w latach 1869-1883. Obecnie po oryginalnym dworku nie ma już żadnego śladu, a malowniczo położony nad stawem teren należy do Centrum Edukacji i Kultury Szklany Dom. O przeszłości miejsca przypomina replika dworu Żeromskich, a do przyszłości zaprasza nowoczesny budynek Szklanego Domu - ucieleśnienie futurystycznej wizji pisarza.
Święta Katarzyna (Stefan Żeromski)
Przy szlaku turystycznym na Łysicę w murowanej kapliczce z XVIII w. widnieje wydrapany w tynku podpis Stefana Żeromskiego z 1882 r., a w pobliżu znajduje się pomnik pisarza i legendarne źródło św. Franciszka. Obok kaplicy można również zobaczyć dwie mogiły w tym powstańca z 1863 r., którego śmierć Stefan Żeromski opisał w „Syzyfowych pracach”.
Bieliny (Józef Ozga-Michalski)
W Bielinach w 1919 r. urodził się w nieistniejącym już domu Józef Ozga-Michalski – poeta, prozaik i publicysta, którego twórczość w większości wpisuje się w nurt regionalizmu świętokrzyskiego. Piszący gwarą świętokrzyską poeta zrobił wiele dla swej rodzinnej wsi. Sprowadził tu m.in. nowe dzwony do kościoła, założył Spółdzielnię Zdrowia i przyspieszył elektryfikację wsi. W latach czterdziestych Ozga-Michalski wybudował w Bielinach modrzewiowo-jodłowy dom z czterospadowym kopertowym dachem krytym gontem prawdopodobnie wzorowanym na jakimś dworku myśliwskim. Najsłynniejszym utworem pisarza są „Godki Świętokrzyskie”.
PĘTLA PONIDZIAŃSKA
Nagłowice (Mikołaj Rej)
Nagłowice powszechnie kojarzone są z osobą Mikołaja Reja, który od 1545 roku był tu dziedzicem wzorowo gospodarującym posiadłością, zakładał pasieki i zalesiał okolice. Obecnie w zbudowanym w miejscu rejowskiego dworku z 1800r. znajduje się izba pamięci słynnego autora słów: „A niechaj to narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Prezentuje ona życie i dorobek pisarski Reja oraz obrazuje związki pisarza z Nagłowicami. W zabytkowym parku angielskim otaczającym dworek zachowały się sędziwe dęby pamiętające czasy pisarza. W Dworku Mikołaja Reja działa punkt informacji turystycznej oraz istnieje możliwość skorzystania z noclegów w pokojach gościnnych.
Jędrzejów (bł. Wincenty Kadłubek)
Urodzony wg tradycji ok. 1160 r. we wsi Karwów k. Opatowa lub w Kargowie k. Stopnicy, Wincenty Kadłubek z nieznanych powodów zrezygnował z biskupstwa krakowskiego i od 1217 r. prowadził życie zakonne w klasztorze cystersów w Jędrzejowie. Autor „Kroniki Polaków” tutaj też zmarł i został pochowany. W 1633 r. grób otworzono, a szczątki Wincentego umieszczono początkowo w ścianie nawy potem zaś w specjalnie wzniesionej kaplicy bocznej w srebrnej trumnie na ołtarzu. Miejsce spoczynku błogosławionego w 1764 r. Kadłubka przez wieki nawiedzali królowie polscy i osobistości świeckie.
Pińczów (Adolf Dygasiński)
W Muzeum Regionalnym zlokalizowana jest ekspozycja biograficzna Adolfa Dygasińskiego. Okrzyknięty „Piewcą Ponidzia” pisarz urodził się we wsi Niegosławice koło Pińczowa, gdzie spędził lata swego dzieciństwa. Dygasiński pobierał nauki w pińczowskim gimnazjum, a w późniejszym czasie często tu również przebywał. Obecnie w muzeum zgromadzono liczne pamiątki po pisarzu: fotografie, rękopisy nowel i powieści, listy i pocztówki, urządzono salonik mieszczański z epoki oraz odtworzono izbę oficjalisty dworskiego (Jana Dygasińskiego – ojca Adolfa). Przed muzeum stoi pomnik pisarza.
Busko-Zdrój (Wojciech Belon)
Busko-Zdrój stało się miejscem zamieszkania rodziny Belonów w 1965 r. Wówczas to młody Wojciech Belon chodził tu do szkoły i zaczął tworzyć. Wraz z założoną przez siebie w liceum Wolną Grupą Bukowina zadebiutował w 1971 r. na IV Giełdzie Piosenki Turystycznej w Szklarskiej Porębie, gdzie jego piosenka „Ponidzie” zdobyła jedną z głównych nagród. I tak rozpoczęła się jego kariera, autora wielu piosenek i wierszy. Obecnie w Busku-Zdroju działa Buskie Samorządowe Centrum Kultury jego imienia, w którym znajduje się płaskorzeźba i tablica pamiątkowa Belona. Przed budynkiem znajduje się ławeczka Wojtka Belona. Co roku odbywa się tu także festiwal muzyczny jego imienia.
Wiślica (Jan Długosz, Jan z Wiślicy)
Jan Długosz herbu Wieniawa, zwany pierwszym polskim historykiem, w 1436 r. przyjął święcenia kapłańskie i został kanonikiem krakowskim, później także sandomierskim, kieleckim, wiślickim i gnieźnieńskim. W czasach kiedy to był nauczycielem i wychowawcą synów królewskich oraz jeździł na misje dyplomatyczne ufundował wiele budowli w tym m.in. dom dla kanoników i wikariuszy (1460) oraz czterokondygnacyjną dzwonnicę w Wiślicy (1460-1470). W zachowanym do dziś dnia Domu Długosza mieści się Muzeum Regionalne.
Wiślica to również miejsce urodzenia ok. 1485-90 r. słynnego Jana z Wiślicy, autora „Wojny Pruskiej” – pierwszego renesansowego poematu polskiego, pisanego po łacinie, stanowiącego apoteozę dynastii jagiellońskiej.
PĘTLA SANDOMIERSKO-OSTROWIECKA
Doły Biskupie (Witold Gombrowicz)
Doły Biskupie związane były przede wszystkim z dziadkiem Witolda Gombrowicza, który założył tu spółkę Kopalnia Piaskowców Fabryka Wyrobów Kamieniarskich oraz jego rodzicami. Ojciec Jan po śmierci dziadka postanowił wybudować tu fabrykę tektury, ograniczając produkcję wyrobów kamieniarskich. W roku 1911 wraz z żoną założył Towarzystwo Akcyjne Witulin, które miało stanowić zabezpieczenie finansowe dla syna Witolda. Rozwój zakładu zahamowały zniszczenia wojenne a rodzice pisarza wycofali się ze spółki. Żadne źródła nie podają czy sam pisarz bywał w Witulinie.
Bodzechów (Witold Gombrowicz)
Urodzony w Małoszycach pod Opatowem Witold Gombrowicz przebywał w Bodzechowie w czasach, kiedy to jego ojciec piastował stanowisko dyrektora zakładów żelaznych. Tutaj też mieszkała babka pisarza, którą w późniejszym czasie odwiedzał w trakcie wakacji. We wsi zachowały się pozostałości zabudowań dworskich należących niegdyś do dziadków Gombrowicza oraz zakładu przemysłowego. Istniało tu również Muzeum Gombrowicza, jednakże w chwili obecnej jest zamknięte, a zbiory przeniesiono do Ostrowca Świętokrzyskiego.
Dwikozy (Wiesław Myśliwski)
Dwikozy to miejsce urodzenia Wiesława Myśliwskiego jednego z największych współczesnych prozaików polskich. Tu wychowywał się w domu dziadka Józefa Gałęzi, co znajduje odzwierciedlenie w wielu jego utworach np. „Kamień na kamieniu”, czy „Widnokrąg”. Na miejscowym cmentarzu spoczywają rodzice pisarza.
Sandomierz (Jan Długosz, Jarosław Iwaszkiewicz, Wincenty Kadłubek)
W Sandomierzu, podobnie jak i w Wiślicy, Jan Długosz ufundował w 1476 r. dom dla mansjonarzy. Budynek posiada sień przestrzałową, po obu stronach której znajdują się pomieszczenia (po prawej izby reprezentacyjne a po lewej gospodarcze i mieszkalne). Obecnie mieści się tu Muzeum Diecezjalne a o fundacji Długosza przypomina tablica erekcyjna nad portalem południowym opatrzona herbem fundatora – Wieniawa.
Jarosław Iwaszkiewicz, sentymentem związany z Sandomierzem, w 1936 r. wynajął tu swoje pierwsze mieszkanie i starał się bywać w mieście co roku. Iwaszkiewicz pisał w Sandomierzu i o Sandomierzu (np. „Lato w Nohant”, „Wycieczka do Sandomierza”, wiersze w albumie „Sandomierz”). Miasto w podzięce udostępniło mu dom przy ul. Katedralnej, w którym jeszcze przed kilku laty funkcjonowało Muzeum Literatury. Obecnie ekspozycja „Ciemne ścieżki” poświęcona pisarzowi została przeniesiona do Muzeum Okręgowego mieszczącego się w zamku.
Z Sandomierzem związany był również Wincenty Kadłubek, autor słynnej kroniki „Historia Polonica”, który po roku 1186 związał się z księciem Kazimierzem II Sprawiedliwym i w Sandomierzu uzyskał godność prepozyta kapituły kolegiackiej oraz założył szkołę parafialną, w której był wykładowcą.
Klimontów (Bruno Jasieński)
W malowniczo położonym Klimontowie w 1901 r. urodził się Bruno Jasieński – twórca polskiego futuryzmu. Mając 7 lat wyjechał do Warszawy a w Klimontowie pojawiał się sporadycznie. Mieszkał w kamienicy Lubomirskich (obecnie budynek Banku Spółdzielczego). Niewiele wiadomo na temat utworów Jasieńskiego, które powstały w Klimontowie. Podobno były to wiersze z tomiku „But w butonierce”, utwór sceniczny „Znawca kobiet” czy opowiadanie „Klucze”.
