Którzy mnisi w województwie świętokrzyskim mają największe poczucie humoru? Cystersi z Wąchocka, którzy mieszkają w miejscowości słynnej z kawałów o sołtysach. Ale przede wszystkim słyną z pracowitości, bo to oni już od XII wieku są odpowiedzialni za rozwój gospodarczy terenów nad rzeką Kamienną.
Cystersów sprowadził nad Kamienną w 1179 r. z burgundzkiego opactwa Morimond biskup krakowski Gedeon Gryfita. W latach 1218–1239 włoski warsztat cysterski br. Simona wzniósł tu kamienne opactwo wzorowane na architekturze toskańskiej. Do dziś zachował się pierwotny romański układ zespołu klasztornego.
W latach późniejszych zespół klasztorny wielokrotnie przebudowywano. Przybywający tu miłośnicy architektury sakralnej podziwiać mogą: późnoromański kościół klasztorny, zbudowany na planie krzyża łacińskiego z dwubarwnych ciosów kamiennych; klasztor z doskonale zachowanymi romańskimi wnętrzami, z przepięknym kapitularzem stanowiącym wyjątkowej wartości arcydzieł o cystersów w Polsce.
W krużgankach znajduje się krypta grobowa mjr. Jana Piwnika „Ponurego” – legendarnego dowódcy Świętokrzyskich Zgrupowań AK, a w budynku klasztornym obok furty mieści się Muzeum O. Cystersów powstałe w oparciu o unikalną kolekcję pamiątek z okresu powstań narodowych, zgromadzonych przez ks. ppłk Walentego Ślusarczyka. Zespół Opactwa Cystersów w Wąchocku jest jednym z najważniejszych obiektów europejskich szlaków kulturowych – Szlaku Cysterskiego i Romańskiego.
