Wiślica - niewielka miejscowość na Ponidziu z niewielką kolegiatą, w murach której znajdziecie kawał historii. To tu znajduje się najcenniejsza romańska posadzka i rzeźba uśmiechniętej Matki Boskiej.
W okresie walk o zjednoczenie kraju, w latach 1291 i 1292–1304, w Wiślicy panowali Czesi. Popierający ich biskup krakowski Jan Muskata zburzył w mieście dwa kościoły i wzniósł obronną wieżę. Mimo to oparcie w Wiślicy znalazł Władysław Łokietek. Z tego czasu pochodzą pozostałości drugiej kolegiaty (romańskiej bazyliki z dwoma wieżami od zachodu), zachowane również w podziemiach obecnego kościoła, czyli trzeciej kolegiaty.
W swoim wnętrzu podziemia Bazyliki kryją pozostałości dwóch kościółków romańskich. Pierwszy z nich datowany jest na XII w. i zawiera unikatową Płytę Orantów, będącą jednym z najważniejszych i najpiękniejszych przykładów sztuki romańskiej. Stanowi ona unikat w skali światowej i została zakwalifikowana jako zabytek klasy zerowej. Osoby przedstawione na płycie to najpewniej Kazimierz Sprawiedliwy i Henryk Sandomierski – fundatorzy kościoła. Prawdopodobnie jest to również miejsce spoczynku Henryka oraz jedna z kryjówek Władysława Łokietka. Drugi kościół datowany jest XIII w. Obecnie jedyną jego pozostałością jest posadzka zbudowana z bogato ornamentowanych płytek ceramicznych. Ciekawostką jest również oryginalny przekrój przez cmentarzysko przykościelne.
Fundatorem tej świątyni, która w 2004 r. z nadania Ojca Świętego Jana Pawła II uzyskała honorowy tytuł bazyliki mniejszej, był Kazimierz Wielki. Okazała, dwunawowa świątynia pw. Najświętszej Marii Panny należy do serii kościołów wznoszonych przez króla w pokucie za zabicie księdza Baryczki. W skromnym ołtarzu głównym dominuje pochodząca z ok. 1300 r. romańska rzeźba Madonny, tzw. Łokietkowej. Zgodnie z tradycją miała ona pomóc władcy w zjednoczeniu kraju. W prezbiterium, gdzie zwracają uwagę gotyckie sakramentarium i wnęka na oleje, a także późnorenesansowe epitafia kanoników wiślickich, zachowały się też fragmenty rzadkich w naszym kraju fresków rusko-bizantyjskich, wykonanych w latach 1397–1400 z fundacji Władysława Jagiełły. We wspaniałym sklepieniu, podtrzymywanym w nawie przez trzy filary, znajdują się herby ziem polskich, tworzące ideowy program heraldyczny. Nad wejściem bocznym, od strony południowej, w 1464 r. z inicjatywy Jana Długosza umieszczono piękną tablicę upamiętniającą fundację świątyni. Płaskorzeźba przedstawia Kazimierza Wielkiego z modelem kolegiaty w dłoni, klęczącego przed Madonną z Dzieciątkiem. Króla poleca z tyłu biskup krakowski Bodzanta. Poniżej tej sceny umieszczono minuskułowy napis. Tablica znajduje się nad dekoracyjnym, gotyckim portalem, w którym zachowały się XV-wieczne drzwi okute w skośną kratę z antabą ozdobioną rozetą.
Po przeciwnej stronie nawy niewielkie zamurowane gotyckie okienko ma być tym, z którego w 1347 r. ogłoszono tzw. statuty wiślickie – pierwszą kodyfikację polskich praw, przeprowadzoną z inicjatywy Kazimierza Wielkiego.
Warto przyjrzeć się przylegającej do bazyliki dzwonnicy, która została ufundowana w 1460 r. przez Jana Długosza. Jej pierwsze dwie kondygnacje wykonane są z ciosów kamiennych, kolejne natomiast już z cegły. Bezpośrednio pod dachem znajduje się fryz, na którym przedstawiono szereg herbów. Uszkodzona w trakcie I wojny światowej, dziś odrestaurowana.
