Świętokrzyskie smakuje! Pachnie lasami, polami i owocami corocznych plonów. Z dobrodziejstw natury powstają proste, smaczne dania na obiad czy ciepłą kolację. To propozycje kuchni regionalnej Świętokrzyskiego, której zasmakujecie podczas podróży. Zainspirujcie się i gotujcie świętokrzyskie potrawy w Waszym domu.

Kuchnia świętokrzyska wywodzi się z tradycji wiejskiej. Niezbyt żyzna ziemia kielecka rodziła ziemniaki, kapustę,

rośliny strączkowe oraz zboża na kaszę i mąkę. Lasy dostarczały grzybów i miodu.
Z kolei żyzne Ponidzie i Sandomierszczyzna obfitowały w sady owocowe.

Zasmakujcie w pożywnej zalewajce albo kwaśnej zarzucajce,  pierogach z bobem, gęsiną lub kaszą. Rozsmakujcie się w truskawkach z bielińskich pól, których święto obchodzimy w czerwcu. A jeśli chcecie wziąć świętokrzyskie smaki ze sobą i podzielić się z rodziną i bliskimi, kupcie krówkę opatowską lub śliwkę szydłowską w wybornej czekoladzie.

Zalewajka świętokrzyska – królowa zup

Rosół i pomidorowa ustępują w Świętokrzyskiem zalewajce. Ta królowa zup doczekała się tylu odmian, że każda gospodyni ma na nią swój sposób. Klasyczną zalewajkę gotuje się na bazie kwaśnego żuru z ziemniakami i leśnym grzybkiem oraz skwarkami. W bogatszej wersji pływają kawałki kiełbasy i boczku.

Najoryginalnejsza i najbardziej syta zalewajka jest podawana w karczmie Izba Dobrego Smaku w Hucie Szklanej u podnóża Świętego Krzyża. W dużej misce zalewajka chowa się pod jajkiem sadzonym, które wzbogaca smak zupy.

Zalewajkę króluje w menu większości restauracji i jadłodajni w Kielcach i okolicach. My polecamy zalewajkę na Szlaku Świętokrzyska Kuźnia Smaków.

• Izba dobrego smaku, Huta Szklana
• Kuźnia Smaków – karczma przy Muzeum Wsi Kieleckiej w Tokarni
• Magia Sabatu w Krajnie-Zagórzu przy Parku Rozrywki Sabat Krajno
• Restauracja hotelu Stodółka w Ćmińsku
• Restauracja „Pod Ciżemką” w Sandomierzu

Zalewajka z karczmy Izba Dobrego Smaku w Hucie Szklanej pod Świętym Krzyżem

Biskup i ziemniak

Ziemniak trafił z Ameryki do Europy w XVI wieku. Ale na ziemiach polskich znalazł się dopiero w XVIII wieku za sprawą biskupa krakowskiego Andrzeja Załuskiego. Początkowo to niezbyt zachęcające warzywo było używane w celach gorzelniczych. Jednak kieleckie gospodynie znalazły dla niego zastosowanie i czarowały potrawy proste, smaczne i bardzo sycące. Ziemniaki tarte, gotowane, zapiekane – goły (gotowane kulki z ziemniaków i mąki okraszone słoniną), pyzy, tryndle i targańce. Był też zmiociorz, czyli pasztet ziemniaczany. A pierogi nadziewane ziemniakami to danie popisowe świętokrzyskich babć. Obecnie te jarskie są wykonywane z mięsa, polane sosem grzybowym.

Spróbujcie:

• bulwy ziemniaczanej w gospodarstwie agroturystycznym „Wiejski Raj"
• świętokrzyskich gołów z okrasą w restauracji „Magia Sabatu”
• kugla w restauracji „Okrąglak”
• placków ziemniaczanych z żołądkami gęsimi w Kuźni Smaków

Kapusta -  głowa pusta, a brzuch pełny

Świętokrzyscy gospodarze mówią, że kapusta przyjmie wszystko – mięso, wędliny, grzyby, groch, fasolę, ziemniaki, a nawet owoce. Dlatego wśród świętokrzyskich dań spotkacie różne wariacje z kapustą. Wśród nich króluje parzybroda – syte, danie na kapuście, ziemniakach z dodatkiem boczku, cebuli i przypraw. A z drugiej strony danie jarskie, ale bardzo sycące -  kapusta z grochem, czyli ciaparacha.

Parzybroda chłopska z gospodarstwa Wiejski Raj w Podmarzyszu

Wpływ kuchni żydowskiej

Królem ziemniaczanych przysmaków był kugiel – zapiekanka ziemniaczana z mięsem. Danie pochodzenia żydowskiego. W szabas nie można pracować, dlatego kugiel wkładało się do ciepłego pieca, który utrzymywał temperaturę potrawy. Oprócz kugla w kuchni żydowskiej dominowały kaczki, gęsi oraz ich podroby. Dlatego w karczmie w Tokarni można spróbować żołądków gęsich po żydowsku z warzywami korzeniowymi, a restauracji Staropolskiej w Chmielniku gęś pieczoną oraz różne wariacje pierogów: z gęsią wątróbką i miętą.  

Gęś z Restauracji Staropolskiej w Chmielniku

Gęsie żołądki z karczmy "Kuźnia Smaków" w Tokarni

Słodycz z natury – owoce

Soczyste i aromatyczne owoce to idealna przekąska. A od Waszej kulinarnej inwencji zależy, co wyczarujecie z aromatycznych jabłek, słodkich truskawek i miękkich śliwek. Dżemy? Ciasta? Sosy? U nas latem słodkie desery z truskawek orzeźwiają zmęczonych upałem turystów, którzy schodzą z Łysej Góry do karczmy Izba Dobrego Smaku w Hucie Szklanej. W sezonie letnim szef kuchni serwuje sałatkę z kurczakiem i truskawkami i sernik z truskawkowym sosem. A Górach Świętokrzyskich truskawek nigdy nie zabraknie – Gmina Bieliny to znane zagłębie tych czerwonych owoców.

Naleśniki z truskawkami w karczmie Izba Dobrego Smaku w Hucie Szklanej

A na jesieni słodkie szarlotki z sandomierskich jabłek poprawiają humor po odejściu lata. Szczególnie jabłka sandomierskie, których liczne odmiany poznacie dzięki Sandomierski Szlak Jabłkowy. A jeśli lubicie owoce w płynie, spróbujcie naturalnie słodkich soków jabłkowych, tych sandomierskich, ale również tych z Jabusko, wzbogaconych o uzdrawiający rokitnik. Przejazdem przez Bieiny zajrzyjcie do PPH „Smaki Ogrodu”, który produkuje sok jabłkowy z Bielin.

Sandomierski Szlak Jabłkowy

Mamy również pomysły na szydłowską śliwkę. W świętokrzyskim królestwie śliwki – Szydłowie, zjecie ten jesienny owoc oblany czekoladą. Śliwka w połączeniu z procentami daje niezwykle rozgrzewający trunek – śliwowicę.

Szydłowianka - śliwka szydłowska w czekoladzie

Winnice winne przyjemności

Smak i zapach lata w kieliszku podczas degustacji wina ze świętokrzyskich winnic. Rosnąca w naszym regionie winorośl co roku daje możliwość wyprodukowania win z bogatą nutą aromatów i smaków, które zadowolą podniebienia wielu miłośników wina. Winne szczepy szczególnie ulubiły sobie lessowe ziemi Sandomierszczyzny, dlatego tu jest najwięcej winnic o bogatej ofercie. Pamiętajcie, że winnice to również miejsca, w których warto zatrzymać się na dłużej, odpocząć, zrelaksować się. Kilka z winnic oferuje enoturystom możliwość noclegu, a połączenie zachodu słońca i winnicy, pozostanie w pamięci na długo.

• Świętokrzyskie Winnice
• Sandomierski Szlak Winiarski

Wino z WInnicy Terra w Malicach Kościelnych

Słodycze na poprawę humoru

Cukierki, ciastka i ciasta na bazie naturalnych składników. Mamy w Świętokrzyskiem takie słodycze, których smaku nie znajdziecie w innych regionach.

Ciągutka czy krucha? Kiedy nie wiesz, którą wybrać, spróbuj krówki opatowskiej.
Krówka opatowska to sztandarowy cukierek województwa świętokrzyskiego, produkowana od ponad 30 lat w OSM w Opatowie, niezmienioną metodą oraz ręcznie pakowana. Co więcej, ten cukierek ma swój wyjątkowy dzień -  Święto Krówki Opatowskiej, które odbywa pod koniec sierpnia.

Szarlotka z krówką opatowską w wydaniu hotelu Miodowy Młyn

Cukiernia „U Szarego” – pączek z Opatowa
Cukiernia rodziny Szarych założona w latach 60 ubiegłego wieku jest jednym z najstarszych zakładów cukierniczych w regionie. „Szary” piecze pączki tradycyjnym sposobem, według receptur niezmienionych od lat 60, na żółtkach i smażone na smalcu z wyborowym owocowym nadzieniem.

lody truskawkowo-śmietankowe od Trepki
Nowa Słupia to ostatnia miejscowość, z której udajemy się na szczyt Łysej Góry. Ale zanim zaczniecie pielgrzymować dla zdrowa ducha, zróbcie coś dla ciała i spróbujcie lodów u pani Trepki w kawiarni „Tradycja”. Atutem lodów od Trepki jest skład i sposób wytwarzania. To własna receptura oparta na naturalnych produktach : mleko, owoce  od rolników z Huty Podłysicy, cukier puder, wanilia i  inne przyprawy  dobierane w zależności od  smaku lodów oraz  wytwarzanie, jak mówi właścicielka …„ Lody kręcone są codziennie tzw.  jednodniowe …”

Miody

Bartnicza tradycja w regionie świętokrzyskim sięga wczesnego średniowiecza. Wtedy doceniano szczególnie te miody, które pochodziły z gęstych puszcz. Dziś ta naturalna słodycz pochodzi z lasów mieszanych i łąk, których zieloni mieszkańcy od wiosny do jesieni dostarczają zdrowy pyłek. Dlatego wśród świętokrzyskich miodów wybierzecie lipowy, gryczany, wrzosowy i ten wyjątkowo cenny – spadziowy. Wśród nagradzanych miodów znalazły się: fałkowski miód wielokwiatowy, miód akacjowy z Łążka, miód królewski z Osieka, miód z Napękowa, Świętokrzyski Miód Spadziowy, miód spadziowy z Puszczy Jodłowej.

Chleb

Złota pajda chleba, chrupiąca przy pierwszym kęsie, miękka jak puch ośródka i ten aromat przypominający leniwe weekendowe śniadania… Jeśli chcecie skusić się na pieczywo dobrej jakości, bez polepszaczy, spróbujcie chleba bodzentyńskiego, wypieków od pana Ernesta Nogi z Mąchocic (spotkacie w gminie Masłów) oraz iwańskiego w okolicach zamku Krzyżtopór w Ujeździe, jak i bielińskiego, chleba koprzywnickiego i wielu innych.

Chleb bodzentyński

Wycieczki szlakiem świętokrzyskich kulinariów

Świętokrzyskie smakuje jeszcze bardziej podczas zwiedzania! Dlatego mamy propozycje gotowych wycieczek, podczas których spróbujecie smakołyków z natury. 

Podczas wycieczki kulinarnie czarującej z WOWLAND zwiedzicie Podziemną Trasę Turystyczną w Opatowie, zamek Krzyżtopór oraz Szydłów z przewodnikiem pasjonatem. A przede wszystkim spóbujecie zalewajki, pysznych krówek i suszonej śliwki w czekoladzie.

Uwiedzie historią opowiedzianą przez przewodnika pasjonata, który w stroju z epoki przeprowadzi Was przez kupieckie podziemia. Zaczaruje atmosferą winnicy oraz imponujących, romantycznych ruin pałacu.